“Ouderdom komt met gebreken”.
Dit zo bekende spreekwoord, heeft veel verband met de realiteit. Ouderen lijden niet alleen onder allerlei lichamelijke kwaaltjes en ziekten, zoals de bekende ouderdomsuikerziekte, hartklachten, mobiliteitsproblemen in verband met versleten gewrichten en botten, slechtziend- en slechthorendheid, maar ook veelal onder eenzaamheid en een al dan niet geleidelijke achteruitgang van cognitieve vermogens.
Het aftakelen van cognitieve vermogens zoals geheugen, oriëntatie, taal en handelen wordt vaak met de verzamelterm dementie omschreven. Dementie maakt dat de bejaarde mens steeds meer functies kwijt raakt van wat hij vroeger allemaal kon. Bij sommigen verloopt dit proces geleidelijk en langzaam, bij anderen sprongsgewijs en snel. Artsen kunnen verschillende typen van dementie onderscheiden. Men is druk bezig met onderzoek naar oorzaken van dementie en tracht men nieuwe behandelmethodes te ontwikkelen. Ook probeert men het verloop van de ziekte te voorspellen. In de volksmond bekende typen van dementie zijn: Alzheimer, vasculaire dementie, Lewy Body dementie en de ziekte van Pick. Alzheimer-Nederland
De geleidelijke achteruitgang brengt een hoop onzekerheden met zich mee. Ouderen beseffen niet altijd dat zij dingen niet meer weten of kunnen en kunnen zo een gevaar voor zichzelf worden. (b.v. de pan op het fornuis vergeten, de terugweg niet meer weten)
Wanneer zij wel besef hebben van hun cognitieve verliezen is het psychisch moeilijk om ermee om te gaan. De onzekerheid over wat zij wel weten en wat zij niet niet is verwarrend. De toekomst en het verloop van de ziekte zijn niet duidelijk. Veel dingen die hen eerder makkelijk afgingen worden moeilijk, zij moeten hulp vragen en hulp leren accepteren. Sommige bezigheden kunnen niet meer worden uitgevoerd, soms kan ook het contact met buren, familie en vrienden uit het evenwicht raken.
Al deze veranderingen hebben invloed op het psychische welbevinden. Er kan angst ontstaan over de toekomst en het eigen handelen (weinig zelfvertrouwen meer), passiviteit kan een teken zijn van het leven uit handen geven, depressie kan een teken zijn van rouw. Anderen reageren met woede op zichzelf of op familie en weer anderen proberen hun problemen zo lang mogelijk te verbergen voor deerden (façade). Zo zijn er nog meer gedragingen op te noemen die een uiting van emotionele problematiek bij geheugenproblemen zijn. (claimend gedrag, onrust, dwalen, omdraaien van dag en nacht ritme, rituelen (dwanghandelingen).
Stemmingsproblemen kunnen ook ontstaan uit het verkleinen van de sociale omgeving. Veel ouderen voelen zich eenzaam. Wegens hun leeftijd is vaak hun partner overleden, kinderen uit huis en vrienden óf ook overleden óf niet in staat om het contact te onderhouden. Zo kan isolement en eenzaamheid ontstaan. Reacties hierop kunnen depressieve klachten zijn, maar ook afhankelijk gedrag (b.v. om de tien minuten naar de kinderen bellen), passiviteit, dwalen of zich afsluiten van elk contact.